Lorenzo di Credi (Werkstatt?), Die Heilige Familie, um 1490, Öl auf Pappelholz, Staatliche Kunstsammlungen, Gemäldegalerie Alte Meister, Dresden, 1.05.2009.

Wokół prezentowanego obrazu ze zbiorów drezdeńskiej Galerii Starych Mistrzów, namalowanego techniką olejną na desce topolowej, istnieją przynajmniej dwie kwestie sporne. Pierwszą z nich jest atrybucja, co do której nie ma pełnej zgodności wśród uczonych. Większość z nich wprawdzie uważa malowidło za własnoręczną pracę Lorenzo di Credi, nieliczni jednak zajmują stanowisko ostrożniejsze, przypisując obraz warsztatowi artysty. Lorenzo di Credi (właściwie Lorenzo di Andrea d'Oderigo) był malarzem florenckim, którego twórczość przypada na ostatnie lata Quattrocenta i pierwszą tercję Cinquecenta. Najistotniejszy udział w wykształceniu się stylu artysty mieli Pietro Perugino, Andrea del Verrocchio oraz częściowo Leonardo da Vinci. W pracowni Andrea del Verrocchio Lorenzo zdobył artystyczne wykształcenie, dlatego obok malarstwa zajmował się rzeźbiarstwem i złotnictwem. Wykształcenie jednocześnie w kilku dziedzinach sztuki stanowiło wśród artystów renesansowej Italii niemal "złoty standard", przy czym mistrz Lorenza di Credi, Verrocchio zapisał się w historii głównie jako rzeźbiarz, sam Lorenzo - jako malarz. Umieszczenie na pierwszym planie kompozycji klęczącej Matki Boskiej i nagiego Dzieciątka leżącego na purpurowej chuście, stanowiłoby przesłankę ku zatytułowaniu obrazu "Adoracja Dzieciątka". Jednak po dokładniejszym oglądzie malowidła da się dostrzec na dalszym planie miniaturową postać św. Józefa w stroju pielgrzymim, spoczywającego pod urwiskiem skalnym. Styl Lorenzo di Credi, o czym już wspomniałem, pozostawał pod wpływem Pietro Perugino i Andrea del Verrocchio, jednak od 1497 r. uległ zasadniczej zmianie. Bowiem wówczas artysta włączył się w poczet zwolenników kaznodziei-moralisty Girolamo Savonarola, z czym nieuchronnie wiązało się nadanie jego twórczości znacznie bardziej ascetycznego charakteru, inspirowanego odległymi wzorcami Trecenta, względnie gotyckiego malarstwa Północy. W prezentowanym obrazie ze zbiorów drezdeńskiej Galerii Starych Mistrzów jednak ów ascetyzm nie występuje. Antykizujący charakter widocznych na pierwszym planie elementów architektury, sposób zobrazowania klęczącej Madonny i nagiego Dzieciątka, daleki od średniowiecznej idealizacji bądź hieratyzmu, są dalekim echem stylu Pietro Perugino. Postacie zostały wyróżnione jedynie niezbyt wyraziście zarysowanymi obrączkami nimbów wokół głów. Skojarzenia z twórczością Perugino nasuwa również krajobraz, zaakcentowany motywem zamku lub fragmentu miasta nad brzegiem rzeki. Św. Józef spoczywający pod urwiskiem skalnym, chociaż skromnie usunięty na dalszy plan, został wyróżniony podobnym, perspektywicznie zobrazowanym nimbem wokół głowy. Cechy stylu obrazu Lorenzo di Credi, skojarzone z twórczością Pietro Perugino i - w mniejszym stopniu Andrea del Verrocchio - przemawiają zdecydowanie na korzyść datowania obrazu przed rokiem 1497. Wobec powyższego hipotetycznie czas powstania drezdeńskiej Świętej Rodziny określa się na lata około 1490, pozostaje mieć nadzieję, że przyszłe badania pozwolą to datowanie bardziej uściślić.