Tiele-Wincklerowie byli rodem szlacheckim pochodzenia śląsko-meklemburskiego, wywodzącym się z Kurlandii. Jako protoplastę uznaje się Christiana Gottloba von Tiele (1751-1811), urzędnika na dworze księcia Kurlandii, a następnie na dworze cesarskim w Petersburgu. Posługiwał się on herbem, w którym na złotym tle ramię zbrojne posadowione jest między trzema strusimi piórami; nad tarczą widnieje hełm ze złoto-czerwonymi labrami, a w klejnocie trzy (czerwone, złote, czerwone) strusie pióra [Kuzio-Podrucki 2009, s. 21]. Nie odkryto dotąd informacji kiedy i w jakich okolicznościach herb ten był nadany. Dwaj wnukowie Christiana Gottloba – Hubert i Waldemar, zapoczątkowali dwie główne linie rodu: starszej Tiele-Wincklerów i młodszej – Tiele, które to otrzymały w 1905 r. tytuły baronów. Założycielem linii związanej z imponującą kolekcją dzieł sztuki był Hubert von Tiele (1823-1980), przemysłowiec i właściciel dóbr katowickich. W 1854 r. poślubił on Valeskę von Winckler – jedyną córkę Franza von Wincklera (1803-1851), posiadacza ziemskiego, przemysłowca i współzałożyciela miasta Katowice. Tenże Franz był wysoce zasłużoną osobistością dla rozwoju górnictwa na Górnym Śląsku w 1 poł. XIX w. Uczęszczał do gimnazjów w Kłodzku i Nysie a w 1819 r., kiedy miał zaledwie 16 lat, zgłosił się do Wyższego Urzędu Górniczego w Brzegu i dostał pracę jako górnik w kopalni rud srebra i ołowiu „Fryderyk” w Bobrownikach koło Tarnowskich Gór, tam też ukończył kurs dla nadzorców górniczych [Perlick 1943, s. 384; Jaros 1988, s. 113-114; Kuzio-Podrucki 2009, s. 7]. Po zdobyciu wykształcenia w tarnowskogórskiej szkole górniczej awansował na sztygara, następnie zatrudnił się w kopalniach w Zabrzu i Królewskiej Hucie, potem jako księgowy w hucie cynku „Joanna” i w kopalni węgla kamiennego „Szarlotta” w Załężu [Kuzio-Podrucki 2009, s. 8]. Za wzorowe spełnianie powinności pełnomocnika swego chlebodawcy – Franza Aresina, Winckler został posłany do Belgii i Anglii, dla zdobycia tam nowych doświadczeń w branży hutnictwa i poznania nowoczesnych technologii górniczych [Cichoń-Bitka 1987, s. 27]. Po pewnym czasie Franz von Winckler został zarządcą kopalni „Maria” w Miechowicach, a 9 V 1826 r. poślubił w Królewskiej Hucie Alwinę Kalide – siostrę znanego rzeźbiarza Teodora [Kuzio-Podrucki 2009, s. 9]. Rok po ślubie urodziła się pierwsza córka córka Franza i Alwiny – Maria, młodsza – Valeska – urodziła się 26 VIII 1829 r. [Jaros 1988, s. 114; Kuzio-Podrucki 2009, s. 10] Matka i starsza córka zmarły kilka miesięcy później. Po śmierci właściciela kopalni „Maria” – Franza Aresina, Winckler został zarządcą jego dóbr. 12 czerwca 1832 r. poślubił w Miechowicach o 14 lat starszą od siebie wdowę po swoim chlebodawcy - Marię Domes [Kuzio-Podrucki 2009, s. 10]. Zgromadził duży majątek, był między innymi właścicielem lub współwłaścicielem 69 kopalń węgla kamiennego, 14 kopalń galmanu, wielu hut cynku i żelaza [Perlick 1943, s. 384; Jaros 1972, s. 20, 23, 28, 30, 35, 36, 39, 42-43, 46, 47, 50, 55, 59, 61, 62, 65, 66, 70; Kuzio-Podrucki 2009, s. 10]. W 1836 r. Franz von Winckler kupił rozległe bogactwa ziemskie wokół Orzesza oraz uzyskał liczne nadania na wydobywanie węgla kamiennego, a także zaprojektował dla tego rewiru sztolnię odwadniającą [Jaros 1988, s. 119; Kuzio-Podrucki 2009, s. 11]. W 1846 r. Franz sprzedał cały ten majątek pruskim książętom, jednak już po dwóch latach odkupił sprzedane wcześniej dobra od Hohenzollernów: za kopalnie zapłacił 135,5 tys. talarów, za ziemie – 42 tys. talarów [Kuzio-Podrucki 2009, s. 11]. 11 II 1839 r. Franz i Maria kupili dobra w Katowicach od starszego radcy górniczego – Karla Friedricha Lehmanna, za 84 tys. talarów [Hoffmann 2003, s. 43; Kuzio-Podrucki 2009, s. 12]. Na siedzibę zarządu wyznaczono niebawem Katowice, gdzie w 1846 r. wybudowano dworzec kolejowy, dzięki czemu Śląsk z ziemiami polskimi został połączony szlakiem kolejowym (e. g. Wrocław – Gliwice – Katowice – Kraków, Sosnowiec – Warszawa, Katowice – Rybnik – Nędza) [Hoffmann 2003, s. 46]. Budowa szlaku kolejowego w latach 1842-1846 spowodowała niemal dwudziestokrotne zwiększenie możliwości przewozowych wydobywanych na Śląsku rud i węgla, także z posiadłości Wincklerów [Bonczol 1988, s. 211]. Na przestrzeni lat Franz i Maria von Wincklerowie weszli w posiadanie niemałego majątku: dóbr rycerskich Miechowice, Katowice, miasteczka Mysłowice wraz z wioskami dawnej ordynacji mysłowickiej, części dóbr Palowice, Woszczyce i Orzesze, 13 kopalń galmanu, kopalń rud żelaza, 7 hut żelaza, 6 hut cynku i wapienników [Jaros 1988, s. 116-118]. 15 X 1840 r. król pruski Fryderyk Wilhelm IV nadał Franzowi von Wincklerowi szlachectwo [Cichoń-Bitka 1987, s. 28; Kuzio-Podrucki 2009, s. 13]. W herbie, jaki otrzymał nobilitowany Franz, w czerwonej tarczy znalazła się złota węgielnica i złota sześcioramienna gwiazda, nad hełmem ze złoto-czerwonymi labrami, w klejnocie umieszczono typowy motyw górniczy – skrzyżowany perlik i młotek – na czerwonych orlich skrzydłach. W latach 1845-1850 Wincklerom przyznano tak zwane regale górnicze – czyli zwolnienie z obowiązku uzyskiwania nadań górniczych oraz płacenia dziesięciny i innych opłat eksploatacyjnych na rzecz państwa [Jaros 1988, s. 118]. Zarządcą swojego majątku mianował Franz w Katowicach Friedricha Wilhelma Grundmanna – przyjaciela, którego znał od czasu uczęszczania do szkoły górniczej w Tarnowskich Górach [Perlick 1943, s. 391; Kuzio-Podrucki 2009, s. 14]. Po pobycie w sanatorium w Bad Gastein, podczas powrotu Franz von Winckler nagle zmarł (6 VIII 1851) w Postojnie koło Lubljany, pochowany został w rodowej kaplicy koło starego kościoła w Miechowicach [Kuzio-Podrucki 2009, s. 14]. Kilka miesięcy po nim zmarł jego przyjaciel i współpracownik – Friedrich Wilhelm von Grundmann, a wdowa po Wincklerze, Maria Domes – zmarła 30 IX 1853 r. - spadkobierczynią fortuny po małżeństwie Wincklerów została córka Franza z pierwszego małżeństwa – zaledwie 24-letnia Valeska [Kuzio-Podrucki 2009, s. 15].
Bibliografia:
Cichoń-Bitka 1987= Maria Cichoń-Bitka, Zamek w Mosznej, Opole 1987.
Hoffmann 2003= Georg Hoffmann, Historia miasta Katowice, Katowice 2003.
Jaros 1972= Jerzy Jaros, Słownik historyczny kopalń węgla na ziemiach polskich, Katowice 1972.
Jaros 1988= Jerzy Jaros, Tajemnice górnośląskich koncernów, Katowice 1988.
Perlick 1943= Alfons Perlick, Verdiente Persönlichkeiten im oberschlesischen Industrieraum, [w:] Landeskunde des oberschlesischen Industriegebietes. Ein wissenschaftliches Handbuch. Gemeinschaftswerk der Beuthener Dienststellen des Oberschlesischen Provinzialverbandes. Oberschlesisches Landesmuseum. Oberschlesische Landesbücherei und Landesamt für Volkskunde, Breslau 1943, s. 380-411.
Kuzio-Podrucki 2009= Arkadiusz Kuzio-Podrucki, Tiele-Wincklerowie - arystokracja węgla i stali, Tarnowskie Góry 2009.
Brak komentarzy:
Prześlij komentarz